• 3 Δεκεμβρίου 2024

Nερόμυλος Μωρόγιαννη στα Γιαναίικα Μεγαλόπολης

 

 

Με τη δύναμη του νερού και τη βοήθεια του τροχού, εφεύρεση που άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία, κινήθηκαν απλές και στη συνέχεια πoλύπλoκες μηχανές που κάλυψαν τις περισσότερες ανάγκες των προβιομηχανικών κοινωvιών αντικαθιστώντας την ανθρώπινη δύναμη ή τα ζώα στις πρώτες μορφές μύλων.

Ο νερόμυλος  εξέλιξη πιθανότητα των όρθιων αντλητικών τροχών για την υδροδότηση των πρώτων πόλεων και συστηματικών καλλιεργειών στις εύφoρες κοιλάδες τις Μεσοποταμίας,  διαδόθηκε: με τους Ρωμαίους από τον 1ο  αι. μ.Χ σε Ανατολή και Δύση. Επέζησε ως τα μέσα. του 20ού αιώνα και στις πολυποίκιλες εφαρμογές του (ρυζόμυλος, ζαχαρόμυλος, μnαρoυτόμυλoς, μύλοι του καφέ, νεροπρίονο, μαντάνια,  μύλοι χρωμάτων, υδροκίνητα ελαιοτριβεία και σιδηρόμυλοι, υδροκίνητα συγκροτήματα της κλωστοϋφαντουργίας, χαρτόμυλοι κ.ά) ο αλεστικός νερόμυλος  αναμφίβολα κατέχει την πρώτη θέση με την συμβολή του στην παραγωγή του  βασικού  είδους της διατροφής του ανθρώπου,   του άρτου του επιούσιου καθώς και πολλών υποπροϊόντων που γίνονται με το αλεύρι από την άλεση των καρπών της γης στις μυλόπετρες του μύλου.
Η προσπάθεια επαναφοράς τους -σήμερα- συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, υποχρέωση των παλαιότερων γενεών  προς τις νεώτερες. Στην προσπάθεια αυτή εντάσσεται η αποκατάσταση και επαναλειτουργία δυο τυπικών,  ελληνικού  τύπου νερόμυλων,  στην Αρκαδία, της  Ι.Μ. Μπούρας και της οικογένειας  Μωρόγιαννη, τα εγκαίνια του τελευταίου έγιναν πρόσφατα στις 20 Μαΐου  2006, καθώς και η έκδοση της σημαντικής μελέτης του κ. Αθανασίου Δ. Χριστοφιλάκη για τους μύλους και τους μυλωνάδες τους στα Γιανναίικα  της Αρκαδίας, πρότυπο κινήσεων για την διάσωση των σημαντικών για τον κάθε οικισμό του ελληνικού  χώρου παλαιών μύλων καθώς και της καταγραφής ιστορικών στοιχείων για τους  ελληνικούς μύλους που αναδεικνύουν τόσο τα ίδια τα μνημεία όσο και τους ανθρώπους που δούλεψαν και έζησαν κοντά τους.

Ο νερόμυλος βρίσκεται στο χωριό Κάτω Γιανναίοι του Δήμου Φαλαισίας της Επαρχίας Μεγαλοπόλεως στους πρόποδες του Βόρειου Ταϋγέτου σε μια τοποθεσία ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς και εντάσσεται στις ιδιοκτησίες της οικογένειας Μωρόγιαννη. Μεταξύ των ιδιοκτησιών ρέει ο ποταμός Καρνίων (ή Ξερίλας) παραπόταμος του ποταμού Αλφειού με συνεχή ροή καθ όλο το έτος.

Στον Καρνίωνα είναι γνωστά τρία λιθόκτιστα γεφύρια, το τρίτοξο γεφύρι βορειοδυτικά του Λεονταρίου (κτίστηκε το 1890) που εξυπηρετεί το πέρασμα προς τα Παραδείσια και τη Μεσσηνία, το δίτοξο γεφύρι της Ποταμιάς(1906) και το μονότοξο γεφύρι στο Παλιομονάστηρο, ανάμεσα στο Καμποχώρι και την Καμάρα(1924). Μια σειρά από βρύσες διασώζονται στην περιοχή ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας(Κάτω και Πάνω βρύση στο Λεοντάρι, Βρύση της Πάνω Καμάρας), η αργότερα (του Αγιονικόλα στο Λεπτίνι-1908, του Αγιάννη στο Δυρράχι).
Στην επαρχία της Μεγαλόπολης λειτούργησαν μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια 65 υδροκίνητες μονάδες από τις οποίες οι 36 στις ρεματιές του Βόρειου Ταΰγετου. Σύμφωνα με τον Π. Σαραντάκη, στη διάρκεια του 19ου αιώνα αλλά και στα πρώτα χρόνια του 20ού, δύο ήσαν οι σημαντικοί μυλότοποι της Φαλαισίας, η περιοχή του Δυρραχίου (ήδη «σε επικυρωτικό έγγραφο συμφωνίας(χοτζέτι) του έτους 1679 αναφέρεται για πρώτη φορά ο Δυρραχίτικος μύλος του Πελεκάση», ενώ σε έγγραφο της Μονής Ρεκίτσας του 1714 αναφέρεται ο μύλος Ταράτσα) και η ρεματιά του Αγιαννιού στα Γιαννέικα. «Ο παλιότερος από τους τέσσερις μύλους πού κινήθηκαν από τα νερά του Κεφαλαρίου ανήκε στη Μονή Μπούρα.

Άρχισε να λειτουργεί στην περίοδο της δεύτερης Ενετοκρατίας και διέκοψε ‘όταν η Μονή κάηκε στα Ορλωφικά(…). Η δεύτερη περίοδος λειτουργίας του φθάνει ως το 1925 όταν και εγκαταλείφθηκε. Κοντά του είναι τα χαλάσματα του Μύλου της Ταράτσας, ο Μύλος του Λαγού(σημερινός μύλος του Μωρόγιαννη) και λίγο πιο νότια ο μύλος του Θεοφιλόπουλου που σταμάτησε να λειτουργεί το 2000 όταν πέθανε ο ιδιοκτήτης του. Στην αρχή του ρέματος στα Γούπατα, νερόμυλο είχε πάρει ως προίκα ο Γέρος του Μωριά από τον πεθερό του Καρούσο». Μύλοι λειτουργούσαν ακόμα στον Άκοβο στην Καμάρα, στο Καμποχώρι, στην Πετρίνα, στο Σουλάρι, στη Σκορτσινού.

Ο νερόμυλος Μωρόγιαννη είναι λιθόκτιστος, παραδοσιακός υδρόμυλος των αρχών του 19ου αιώνα, ανατολικού τύπου (με οριζόντια φτερωτή) που λειτουργούσε μέχρι το 1973 από την οικογένεια Μωρόγιαννη, ίσως ένας από τους μοναδικούς που απέμειναν τότε σε λειτουργία σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Ο μύλος αγοράσθηκε γύρω στα 1916 από τον Κωνσταντίνο Χριστάκη, παππού της συζύγου του Αθανάσιου Μωρόγιαννη (πατέρα των σημερινών ιδιοκτητών Κώστα και Φώτη Μωρόγιαννη ), από τους παλιούς ιδιοκτήτες, την οικογένεια του Οπλαρχηγού της Επανάστασης Λαγού από το Λεοντάρι.
Στο γειτονικό εξ άλλου οικόπεδο, Μετόχι της Ιεράς Μονής Μπούρα ανακατασκευάστηκε το έτος 2000 και επαναλειτούργησε ο υδρόμυλος της Μονής, με οριζόντια σιδερένια φτερωτή και ξύλινο βαγένι μεγάλης διαμέτρου. Τα ξύλινα μηχανικά τμήματα του και ο εξοπλισμός του ανακατασκευάσθηκαν με την επίβλεψη και την προσωπική εργασία του Αθανάσιου Μωρόγιαννη. Στο δυτικό τμήμα του μικρού κτίσματος, όπου άλλοτε η κατοικία του μυλωνά, διαμορφώθηκε μικρός ξενώνας. Ανατολικά του μύλου υπάρχει το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη, μετόχι επίσης της Μονής Μπούρα.
Σε σχετικά μικρή απόσταση προς τα ΝΑ υφίστανται τα ερείπια και τα υπολείμματα των μηχανισμών ενός υδροκίνητου λιοτριβιού καθώς και υπαίθρια νεροτριβή που είναι ιδιοκτησί των Κωνσταντίνου και Γεωργίου Μωρόγιαννη υιών του Ευσταθίου Μωρόγιαννη αδελφού του Αθανασίου Μωρόγιαννη. Ενας τρίτος υδρόμυλος βρίσκεται επίσης σε μικρή αποσταση, ο Μύλος της Ταράτσας.
Ο νερόμυλος Μωρόγιαννη αναπαλαιώθηκε πλήρως διατηρώντας εντελώς την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική μορφή και λειτουργία το 2005 με κοινοτική χργματοδότηση από τα προγράμματα του ΟΠΑΑΧ. Την μελέτη της αποκατάστασης εκπόνησε ο Τριπολιτσιώτης αρχιτέκτονας Πάνος Τσακόπουλος, την κατασκευή έκανε ο Καμαραίος εργολάβος Χρήστος Δημόπουλος και την επίβλεψη της κατασκευής ο Μεγαλοπολίτης Μηχανικός Τάσος Σταθουλόπουλος. Σήμερα λειτουργεί κανονικά ως νερόμυλος, αλέθοντας σιτάρι και δημητριακά καθώς ως μικρό μουσείο με εκθέματα παραδοσιακά εργαλεία αγροτοκτηνοτροφίας και κλωστουφαντουργίας από την ιστορία της γεωργικής ζωής των κατοίκων του χωριού. Εγκαινιάστηκε επισήμως και έγινε μέλος του Ινστιτούτου των Ελληνικών Μύλων τον Μάιο του 2006.
Η ιστορία του Νερόμυλου Μωρόγιαννη

Ο μύλος αυτός ευρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο, από τον μύλο της Ταράτσας και απέχει από αυτόν περί τα 50-60 μέτρα.
Δεν κατέστη εφικτό να εξακριβωθεί απόλυτα τίνος ιδιοκτησία ήταν προ του 1821, αλλά πιθανολογείται βασίμως ότι πρέπει να ήταν (ιδιοκτησία) του Γεωργίου ΛΑΓΟΥ, οπλαρχηγού του Λεονταρίου.
Η άποψη αυτή ενισχύεται από ένα ιστορικό γεγονός και από την τοπική παράδοση ως ακολούθως.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Όπως είναι απόλυτα βεβαιωμένο ιστορικά την 20-5-1825 στο Μανιάκι της Μεσσηνίας, έγινε η ομώνυμη μάχη μεταξύ μικρής ελληνικής στρατιωτικής δύναμης υπό την ηγεσία του Αρχιμανδρίτη Γρηγορίου ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑ( κατά κόσμον Γεώργιος ΔΙΚΑΙΟΣ Πολυανή –Μεσσηνίας [ Αρκαδίας μέχρι το 1840] 1876-Μανιάκι –Μεσσηνίας 20-5-1825) πατρικό παρώνυμο ΦΛΕΣΣΑΣ και επειδή ήταν ιερωμένος ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ και πολλαπλασίας δυνάμεως Τουρκο-Αιγυπτιακού στρατού υπό την ηγεσία του επίσης Τουρκο-Αιγυπτίου, στρατηγού Ιμπραήμ Πασά (Καβάλα 1789-Κάϊρο 1848).

Στη μάχη αυτή μετείχαν και 150 περίπου μαχητές από το Λεοντάρι Αρκαδίας. Του σώματος αυτού, ηγούντο οι κατωτέρω, κατ’ αλφαβητική σειρά, Λεονταρίτες μικροκαπεταναίοι:
(ΝΤ) ΔΟΥΡΕΚΑΣ Γιαννάκης του Ρέκα
ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Παναγιώτης, ιερέας
ΛΑΓΟΣ Γεώργιος και
ΦΛΕΣΣΑΣ Δημήτριος του Ηλία

Κατά τη διεξαγωγή της μάχης, η ελληνική δύναμη υπέστη φοβερή ήττα.Στο πεδίο της μάχης έπεσαν νεκροί:
Ο αρχηγός ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ
Ο στρατηγός ΚΕΦΑΛΑΣ Παναγιώτης, οι Αξιωματικοί:ΚΑΚΑΝΗΣ, ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ Θανασούλας, ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ ή ΒΟΪΔΗΣ Πιέρος, ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΑΚΗΣ, ΛΑΓΟΣ Γεώργιος, ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, ΦΛΕΣΑΣ Δημήτριος, 300 περίπου Έλληνες στρατιώτες και 800 περίπου Τουρκο-Αιγύπτιοι, αξιωματικοί και στρατιώτες.

Η συμμετοχή του Γεωργίου ΛΑΓΟΥ στη μάχη του Μανακίου και ο θάνατός του δεν αποτελεί απόδειξη ότι ο ιστορούμενος μύλος ήταν ιδιοκτησία του προ του 1821.Εάν συνδυασθεί όμως το ως άνω γεγονός με το περιεχόμενο της επόμενης παραγράφου, τότε ενισχύεται σοβαρά η άποψη ότι αυτός πρέπει να ήταν ιδιοκτήτης του εν λόγω μύλου(προ του 1821).
Είναι γνωστό σε πολλούς Γιαννιώτες ότι τον μύλο αυτό πούλησε στον ΧΡΙΣΤΑΚΗ Κων/νο του Ιωάννου(1870-1969) το έτος 1915, απόγονος του περί ου πρόκειται Λαγού.
Ειδικότερα:Σε ανύποπτο χρόνο, απρόκλητα και αυθόρμητα, όταν το έφερνε η συζήτηση, ο μακαρίτης γέρο –Κώτσιος(έτσι αποκαλούσαν επί πολλές δεκαετίες οι Γιαννιώτες τον ανώτερω ΧΡΙΣΤΑΚΗ)αφηγείτο περί του συγκεκριμένου μύλου περίπου τα εξής:
Μετά το τελευταίο ταξίδι μου στην Αμερική, όταν γύρισα στη πατρίδα, έφερα καλά λεφτά.Αγόρασα χωράφια, αμπέλια, ελιές και το 15 (1915) αγόρασα το μύλο του ΛΑΓΟΥ. Ο ίδιος, άλλοι Λεονταρίτες και άλλος κόσμος, γερόντοι, λέγανε πως τον κληρονόμησε από κάποιον παπούλη του που το 21(1821) ήταν καπετάνιος και σκοτώθηκε.

Το έτος 1950 πάντρεψε την, από θυγατέρα, εγγονή του Κων/να Κανέλλου του Φωτίου και της Βασιλικής με τον Αθανάσιο Μωρόγιαννη του Κων/νου και πέραν των άλλων περουσιακών στοιχείων της έδωσε προίκα και τον ανωτέρω μύλο.
Από το 1950 τον διαδέχθη στη διαχείριση –εκμετάλλευση του μύλου ο γαμβρός του, ο οποίος διέκοψε την λειτουργικότητά του, το έτος 1972. Η οικογένεια του Μωρόγιαννη τον Ιούνιο του 2001 ανέθεσε σε τεχνική-μελετητική εταιρεία να εκπονήσει τις απαραίτητες εργασίες-μελέτες κλπ για την γενική ανακαίνιση του ως άνω μύλου.

Τον Δεκέμβριο του έτους(2003) πλήρης φάκελος κατετέθη στην Αναπτυξιακή Εταιρεία ΠΑΡΝΩΝ Α.Ε που εδρεύει στο Άστρος Κυνουρίας. Η ανωτέρω εταιρεία επεξεργάσθηκε τα δικαιολογητικά και προώθησε το φάκελο στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.

Το αρμόδιο συλλογικό όργανο της Περιφέρειας εξήτασε συνολικά το αίτημα , τα δικαιολογητικά κλπ και με απόφαση του ληφθείσα την 4/3/2004, την ενέκρινε παμψηφει και μάλιστα λόγω θέσεως, επειδή βρίσκεται σε τοποθεσία ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, την ενέταξε πρώτη μεταξύ άλλων παρεμφερών υποθέσεων-αιτήσεων. Μετά την ανωτέρω έκβαση άρχισε σταδιακά η ριζική ανακαίνιση του μύλου αυτού με Συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων.
Οι εργασίες προχώρησαν κανονικά, την 24-8-2005 έγινε δοκιμή και ο μύλος λειτούργησε κανονικά. Η απόλυτα επιτυχής συναρμολόγηση κλπ των λειτουργικών οργάνων του ιστορηθέντος μύλου, έγινε από τον ΜΩΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ο οποίος γνώριζε (και γνωρίζει φυσικά) σε άριστο βαθμό την τέχνη του μυλωθρού.Στο εσωτερικό του ως άνω μύλου, η οικογένεια ΜΩΡΟΓΙΑΝΝΗ, έχει αναρτήσει –τοποθετήσει πολλά είδη παλαιών γεωργικών εργαλείων, ειδών οικιακής χρήσης κλπ.
Ήδη το εν λόγω έργο μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο, σε συνάρτηση με την παρακείμενη παρεμφερή εγκατάσταση της Ι.Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπούρα, αποτελεί πραγματικό κόσμημα για την περιοχή της Φαλαισίας και χάρμα οφθαλμών για κάθε επισκέπτη.

Ιστοσελίδα για τον Νερόμυλο: http://neromylos-morogianni.gr

Read Previous

Το Μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου που το «έχτισε» ο Κολοκοτρώνης

Read Next

Οι Άγιοι Απόστολοι στο Λεοντάρι Αρκαδίας

Most Popular